»» عمل به شرع یا قبح زدایی در وزارت ارشاد؟!
عمل به شرع یا قبح‌زدایی در وزارت ارشاد؟!
تازه‌ترین اقدام بحث‌برانگیز وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، اعطای مجوز به آلبوم موسیقی «تو را ای کهن بوم و بر، دوست دارم»، با اجرای یک خواننده زن و یک خواننده مرد است.
سیر حرکتی منجر به این اقدام در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دولت تدبیر و امید، از همان روزهای آغاز به کار دولت به‌خوبی قابل‌بررسی است، اما جهش اساسی در این زمینه، آبان ماه سال گذشته، با اجرای کنسرتی با آوازخوانی یک زن، که از خوانندگان شبکه بی‌بی‌سی و من تو است؛ همراه با شایعه حضور علی جنتی؛ وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، رخ داد (1)؛ اقدامی که انتقادات مراجع را به همراه داشت (2) و طیف متدین و حتی خاکستری جامعه را نیز به‌عکس‌ا‌لعمل واداشت.
اما این پایان ماجرا نبود؛ در پی این اقدام و در فواصل زمانی متفاوت، کنسرت‌های مختلفی در نقاط مختلف کشور با هم‌خوانی چند زن (3) یا هم‌خوانی یک زن و مرد (4) برگزار شد که شاید این تکرار مداوم، دیگر قبح اولیه و شدت برخورد اول را به همراه نداشت.
اما اسلام نسبت به این امور آموزه‌های دینی چه می‌گوید؟ آیا باید با چنین اموری برخورد و از اساس با آن مقابله کرد و یا می‌توان به‌نوعی آن را تعدیل نمود؛ مسئله‌ای است که نیازمند نگاهی فقهی به نظرات و ارشادات و تذکرات دینی است.
حکم موسیقی
«در موسیقی دو مصداق روشن وجود دارد: یک مصداق حرام قطعی و یک مصداق حلال قطعی؛ بین این دو محدوده هم موارد مشتبه وجود دارد.» (5)
آنچه نکته مشترک بیانات فقها است و از آن به‌عنوان حرام قطعی یاد می‌شود، حرمت غناست (6)؛ به‌طوری‌که حتی غنای زن برای شوهرش و بالعکس و قصد لذت‌بردن از همسر، استماع غنا را مباح نمی‌کند و حرمت غنا و مانند آن با تعبد به شرع ثابت شده و از احکام ثابت فقه شیعه محسوب می‌شود و دایرمدار ملاکات فرضی و آثار روانی و اجتماعی نیست؛ و تا زمانی که این عنوان بر آن صدق کند، حکم آن حرمت و وجوب اجتناب به‌طور مطلق است. (7)
غنا به چه معناست؟
فقها غنا را با چند معیار تعریف کرده‌اند؛ ایشان غنا را صوتی دانسته‌اند که با ترجیع و طرب همراه است (8) و مناسب مجالس لهو و گناه است. (9) ترجیع به معنای تردد صدا در گلو و زیروبم دادن به صدا و آواز است (10)؛ و طرب از الفاظ اضداد است و به دو معنای فرح و حزن و یا احساس سبکی که در اثر شدت اندوه و شادمانی به انسان دست می‌دهد، به‌کاررفته است. (11)
همان‌طور که گذشت حکم غنا، حکمی مشترک میان زن و مرد است و تفاوتی میان آن دو وجود ندارد. به عبارت دقیق‌تر خواندن به شکل غنا، هم برای زن و هم برای مرد حرام است (12)، اما آیا خوانندگی زن، از مصادیق غنا به‌حساب می‌آید یا خیر؟
(در همین زمینه: حرمت خوانندگی زنان؛ عمل به شرع یا مشهورات؟!)
مصداق غنا
در فقه، یافتن مصداق بر عهده مکلفین است؛ یعنی فقیه، اصول و ضوابط کلی امر را مشخص می‌کند و مکلف بر اساس آنچه بیان‌شده و به تشخیص خود، مصداق موردنظر را می‌یابد. در حقیقت در اینجا نیز یافتن مصادیق غنا بر عهده مکلف است؛ به‌طوری‌که گفته‌شده: تشخیص غنا و موسیقی لهوی حرام، با نظر عرفی شخص مکلف است. (13)
اما در مسئله پیش رو، نگاه ما نگاهی فراتر از تشخیص فردی است و ما به دنبال بررسی بعد اجتماعی و فرهنگی این جریانیم؛ بعدی که تنها محدود به فرد و باورها و اعتقادات او نیست، بلکه سیاست‌گذاری‌های فرهنگی در جامعه نیز باید بر اساس آن صورت گیرد.
واضح است در این مسیر، دیدگاه‌های فردی و شخصی افراد و حتی حکم فقهی مراجع نیز به‌عنوان حکمی قابل اجرا شناخته نمی‌شود؛ زیرا صدور مجوز نشر آثار، در هر نوعی از آن، امری است حکومتی و نه فردی؛ و در بعد حکومتی، آنچه مهم است، دیدگاه‌های کلان نگر ولی‌فقیه است و نه احکام فردی برای مقلدان و یا مصلحت‌های کاری و غیره.
خواندن زن
آنچه در فقه مطرح است، چارچوب داشتن مراودات میان زنان و مردان است. حدود این چارچوب به حدی دقیق است که حتی در مورد صحبت‌کردن معمولی و عادی زنان گفته شده است که در صورتی زن می‌تواند با یک نامحرم سخن بگوید و صدای خود را به او برساند که ترس از وقوع تحریک شهوت او وجود نداشته باشد و حتی احتیاط بر ترک آن در غیر موارد ضروری است. (14)
نگاه به این نکته، نشان‌دهنده آن است که وقتی در سخن‌گفتن عادی چنین شرطی گذارده شده است، پس در آواز خواندن که نیاز به زیروبم کردن صدا وجود دارد و با موسیقی همراه است، به‌طریق اولی این شرط وجود خواهد داشت؛ خصوصاً در شرایطی که صدای زنان برخلاف صدای مردان که از سه سطح تقابلى، زیر و بمی آهنگى برخوردار است، داراى چهار سطح است و این خود سبب می‌شود که به‌راحتی احساسات و عواطف گوناگون را ابراز و دیگران را تحت‌تأثیر قرار دهند. (15) خصوصاً که خوانندگی زنان نیاز به زیروبم کردن صدا دارد و با موسیقی همراه است، که خواسته یا ناخواسته بر جذابیت صدای زن می‌افزاید و همان‌طور که در خصوص اینکه صدای زنان دارای چهار سطح است گفته شد، آستانه دید و شنوایى مردان به جنس مخالف حساس است؛ ازاین‌رو محدودیت‌های شدیدترى در خواندن و حتى صحبت‌کردن براى زنان قرار داده شده است. (16)
درنتیجه در مواردی که صدای زن از مصادیق غنا نباشد، گفته شده است: «در حرمت غنا فرقی بین اینکه مغنی زن باشد یا مرد نیست و شنیدن صدای زن اگر غنا نباشد، حرمت شرعی ندارد مگر آنکه به‌قصد ریبه یا موجب ترتب مفسده باشد، ولی شنیدن خوانندگی زن که غالباً مشتمل بر مفسده است، جایز نیست.» (17) در حقیقت این قید انتهایی، به‌نوعی پاسخ ماست؛ «شنیدن خوانندگی زن که غالباً مشتمل بر مفسده است»؛ این بدان معناست که حتی اگر زن غیرغنا نیز بخواند، دور از مفسده نخواهد بود؛ مفسده‌ای که به‌نوعی ذات موسیقی و ذات صحبت زن است. در همین راستا آیت‌الله بهجت می‌فرمایند: «گوش دادن به آواز زن خواننده بنا بر احتیاط واجب جایز نیست، هرچند قصد ریبه و لذت نباشد.» (18) و آیت‌الله مکارم‌شیرازی نیز می‌فرمایند: «درهرحال تک‌خوانی زن اشکال دارد.» (19)
یک نکته
دفتر موسیقی معاونت امور هنری وزارت فرهنگ و ارشاد در جوابیه‌ای، عنوان کرده است: «... بر اساس ضوابط که از بدو تأسیس دفتر موسیقی تا‌کنون به آن عمل شده است، هیچ منع قانونی برای صدور مجوز آثاری که هم‌خوانی زن و مرد دارند، وجود ندارد و پس از طی مراحل قانونی طبق روال مجوز انتشار برای این قبیل آثار نیز صادر می‌شود.» (20)
در جواب باید گفت هم‌خوانی درجایی است که صدای هیچ‌یک از خوانندگان از یکدیگر قابل‌تفکیک و تشخیص نباشد است، نه در شرایطی که یکی به‌قدری زیر بخواند که صدای دیگری به‌طور واضح قابل‌شنیدن باشد؛ نکته‌ای که در آلبوم فوق به‌خوبی قابل درک است.
علاوه بر این، نباید سخت‌گیری و موشکافی اسلام را نسبت به مسایلی که مربوط به عفت عمومی است، نادیده گرفت؛ محدودیت‌هایی که برای حفظ سلامت روحی و معنوی زن اعمال شده است تا سلامت مرد و درنتیجه همه جامعه را تأمین کند.
در چنین شرایطی و با فرض اینکه معلومات و تحقیقات ما درباره موسیقى به حدى رسید که اثبات کردیم موسیقى بر دو نوع مشروع و غیرمشروع (لهوى) تقسیم می‌گردد، بازهم باید در حرکت انسان در مرز این دو نوع احتیاط کنیم؛ زیرا جاذبیت موسیقى- به‌ویژه همراه با صداى زن- همواره رو به‌سوی منطقه ممنوعه هست. (21)
مسئولین مربوطه در امور فرهنگی هنری با اصل قرار دادن این رهنمون رهبر انقلاب که در دیدار مسئولین صداوسیما فرموده بودند که «باید مصداق حلال و مصداق حرام را از هم تفکیک کرد؛ رودربایستی هم گیر نکنید که حالا از ما این را می‌خواهند؛ نه، ببینید واقعاً تکلیفتان چیست؛ آن را انجام بدهید. ... موسیقی باید به جهت درست آن کشانده بشود. ... باید نگذارید به آن چیزهایی که ازنظر شرع اشکال دارد، آلوده و آمیخته بشود.» (22)، می‌بایست هم از جهت اعطای مجوز و هم نظارت اقدام کنند و در این زمینه نیز باید پاسخ‌گو باشند.
پی‌نوشت‌ها:
1. http://www.binanews.ir/news20897.htm
2. . http://www.binanews.ir/news20214.html
3. http://www.binanews.ir/news16712.html
4. http://www.irna.ir/fa/News/81462302/
5. بیانات مقام معظم رهبری در دیدار اعضای گروه ادب و هنر صدای جمهوری اسلامی ایران، 5/12/1370.
6. نجفی، جواهر الکلام، ج22، ص44 / نراقی، مستند الشیعه، ج18، ص 184.
7. آیت‌الله خامنه‌ای، استفتائات، ص410.
8. نراقی، مستند الشیعه، ج18، ص182.
9. آیت‌الله خامنه‌ای، استفتائات، ص408/ امام خمینی (ره)، تحریر الوسیله، ج1، ص497/ آیت‌الله فاضل‌لنکرانی، جامع‌المسائل، ج1/ آیت‌الله نوری‌همدانی، توضیح‌المسائل.
10. راغب اصفهانی، مفردات، ج1، ص344.
11. طریحی، مجمع البحرین، ج2، ص109.
12. http://mehrkhane.com/fa/news/12353
13. آیت‌الله خامنه‌ای، استفتائات، ص415.
14. طباطبائی‌یزدی، عروه الوثی، ج2، ص637/ امام خیمنی (ره)، تحریر الوسیله، ج2، ص 245.
15. حسینی، سید هادی، فصلنامه کتاب نقد، ش17، ص168.
16. سوره احزاب، آیه32: «یا نِساءَ النَّبِیِّ لَسْتُنَّ کَأَحَدٍ مِنَ النِّساءِ إِنِ اتَّقَیْتُنَّ فَلا تَخْضَعْنَ بِالْقَوْلِ فَیَطْمَعَ الَّذِی فِی قَلْبِهِ مَرَضٌ وَ قُلْنَ قَوْلاً مَعْرُوفاً.» اى همسران پیامبر، شما مانند هیچ‌یک از زنان نیستند، اگر پروا دارید، پس به ناز سخن مگویید تا آنکه در دلش بیمارى است طمع ورزد، و گفتارى شایسته گویید.
17. آیت‌الله خامنه‌ای، استفتائات، ص415.
18. آیت‌الله بهجت، استفتاءات، ج4، سؤال 6351و 6352.
19. مکارم‌شیرازی، استفتاءات جدید، ج 1، ص 153، س 526.
20. http://mehrkhane.com/fa/news/15389
21. جعفری، محمدتقی، موسیقی از دیدگاه فلسفی و روانی، ص151.
22. بیانات مقام معظم رهبری در دیدار اعضای گروه ادب و هنر صدای جمهوری اسلامی ایران، 5/12/1370.
»» لیست کل یادداشت های این وبلاگ
تربیت یافتگان غرب و شرقجناب آقای ظریف خجالت بکش!یا از روی ناآگاهی است یا خیانتآموزش حجابواردات یونجه از فرانسه!شهدا زنده اند...واردات کالا ازکشورهای دیگرسبب تعطیلی بسیاری ازواحدهای تولیدی شدهنوروزمکارم: برای حل مشکلات اقتصادی به رفع تحریمها دلخوش نباشیمچرا حجاب؟![عناوین آرشیوشده]
